Skip to main content

Barbarani biografia


Quando: 25 Otóbre 2023

La Biografia de Berto Barbarani

La vita de Berto, co' tante curiosità grassie a la spiegassión del nostro Diretòr. In più 'la BIOGRAFIA del "Cantór de Verona" che podarà darve 'na man a capìr in 5 minuti quanto l'à fato par Verona. Una rubrica completa, co' foto inedite el tuto consà de tanta veronesità. La Rena Domila dal 1999 porta inànsi quél creà da Berto, un patrimonio che no pol èssar desmentegà de cultura e tradissión. In compagnia del so amigo Angelo Dall'Oca Bianca l'è riussì a portàr Verona fora dai confini de la provinçia, volù ben anca da Trilussa e da Testoni oltre a le persone che in Italia i à seguì la so cressita poetica e umana.

berto mama botega
El Poeta Barbarani

Nome:Tiberio Giacomo Roberto // Soranome: Berto // nato: a Verona 3/12/1872 Via Ponte Novo n°5 (ora 10) // morte: +27/01/1945


Faméja

-Bupà: Bortolo 1830-1883 //   Mare: Adelaide Pojani (Poggiani) 1839-1909 de Vago de Lavagno //  
 Fradel: Vitorio Natale 1866-1917 // Sorela: Mariana Caterina nata nel 1861

-El bupà Bortolo el g'avéa 'na botèga de feramenta tacà a casa (ne la foto Berto co' so Mama). Vitorio l'è deventà dotór (a Dolçé) come so sio Gioàni. De la povera Mariana savémo che l'è stà ricoverà par esaurimento.

-I neodi: Elda l'è restà tacà al leto de l'ospedàl fin a l'ultimo respiro de Berto, mentre Bertino l'è morto sul Fronte Russo.

Berto da buteléto: La scóla
-I fioi de Bortolo viste le condissioni economiche modeste, i vien mandà nel Colèio Vescovil e col tempo i va a studiàr al Ginasio Liceo Maffei.

-Con la morte de so bupà nel 1883, Berto l'è stà costreto a lassàr el Liceo par darghe la possibilità a Vitorio de séitàr coi studi in maniera completa.

-Nel 1889 la licènsa Liceàl par Berto dopo aver studià privatamente con Renato Simoni a Vila San Leonardo del Sindaco-Avocato Augusto Caperle. Anca i studi par deventàr avocato a l'Università de Padova i vién lassàdi par 'nar a laoràr.


Laóro

-Grassie a Renato Simoni che ghe laoràa da tempo, Berto finìsse i studi liceali el vién assunto al quotidiàn democratico L'Adese nel 1895 'ndóe conòsse Angelo Dall'Oca Bianca.
-Nel 1902 vien assunto al quotidiàn "Il Gazzettino" colaborando fin al 1932 Berto oltre a scrivar le so poesie el g'avéa colaborassioni con giornali e riviste regionali e nassionali.

Curiosità
-Prima poesia publicà: Berto el vién convinto dai amiçi a far publicàr "Letara a Nina" sul giornàl "Can da la Scala" nel 1892 / firma Barbi-cane.


Opere

-Prima racolta de poesie: Publicà nel 1895 "El Rosario del Cor".
-Seconda racolta: Grande sucesso con "I Pitochi" nel 1897 con la prima declamassión de Berto a Zevio nel 1898.
berto trilussa dalloca-Publicà el Cansoniér Veronese e 'l poemeto "El Campanar de Avesa" nel 1900.
-Consacrassión de Berto Barbarani con el poemeto "Giulieta e Romeo" nel 1905 tanto da èssar ciamà "El Poeta de Verona".

-Altro sucesso con la publicassión del Nuovo Cansoniér Veronese nel 1911.
-Prima publicassión del volume "l Due Canzonieri" nel 1916.
-Vien publicà nel 1922 el 3° Canzoniere Veronese "I Sogni".
-Publicassión fora comercio in poche copie de l'edissión In Val Polesela nel 1925.
-Publicassión fora comercio in poche copie de la racolta Matinade nel 1934.
-Vien publicà nel 1936 el 4° Canzoniere "L'Autuno del Poeta"
-Publicassión definitiva del poemeto Giulieta e Romeo nel 1941.
-publicassión de la racolta de prose "Bozzetti e fantasie - Natale e la neve" nel 1942 a cura de l'amìgo Ferruccio Albarelli che sarà el parón de le òpere de Berto a la so scomparsa.

I primi sucessi
-El 26 genàr 1900 el lese le so poesie a Milàn presso "La Famiglia Artistica" con gran sucesso 'ndóe conosse numarosi artisti, tuta la stampa ghe ne parlava.
-Con Crespi, e soratuto Testoni e Trilussa scomìncia a giràr le çità italiane in longo e in largo con gran sodisfassión del publico.

Festegiamenti del 1921
-Dominica 18 decémbre 1921 al Teatro Filarmonico festegiamenti par el 40° aniversario del primo sucesso de Angelo Dall'Oca Bianca a "l'Esposizione" de Milàn e par l'arivo del 25° de la publicassión de Berto "I Pitochi". Ne la foto davanti la rena, el poeta Truilussa, Angelo Dall'oca Bianca e Berto Barbarani. Discorso celebrativo de Renato Simoni e letura del testo de congratulasioni spedì da Gabriele D'Annunzio.

Berto e Arnoldo Mondadori
-El 30 setembre 1921 Trilussa l'è rivà a Verona con Arnoldo Mondadori par farghe conòssar Berto.
-El 5 otobre la firma ufissiàl del contrato e la stampa nel stabilimento Apollonio del Terzo Canzoniere Veronese


Berto se sposa

-Gnanca ai so amiçi ghe paréa vera, che "el scapolón" el se sposasse. 
-Nel 1927 sposa Anita (Ana) Turrini (+1944) che g'avéa 'na botéga de zugatoli, conossù durante le so leture a Cremona.
berto anita-Nissuni a parte i du testimoni savéa del matrimonio ne la sala muniçipàl de la çità lombarda. 
-Du mesi dopo Don Bassi el celebra el matrimonio de Anita (Ana) e Berto ne la çésa de Santa 'Nastàsia.

Fondazione Berto Barbarani
-El 24 decémbre 1939 vien inaugurà el Vilajo Dall'Oca Bianca onorando el famoso pitór. El giorno dopo in Prefetura, jè rivà dei schèi dei simpatisanti de Berto.

A la Cassa de Risparmio vién deposità 1.200.000 lire e costituidì nel 1942 la "Fondazione" con l'intento de costruìr un Istituto par l'educassión e l'istrussión professionàl dei buteléti pitòchi de la çità e de la Provinçia de Verona.


El Ministero

-Par l'interessamento de le Autorità e de amiçi, el Ministero de la Cultura Popolàr ghe conferisse "Honoris Causa" una pensión de 2.000 lire al mese a partìr dal genàr 1940.


Ciao Berto

-Dopo èssar sfolà a Soave con so mojér a causa de la IIa Guera mondiàl, Berto l'è tornà a Verona dopo la morte de Anita/Ana (31 otobre 1944) ne la so casa de via Pigna.


El 4 genàr 1945 dopo el disastroso bombardamento el s'à malà. Portà in ospedàl nel studio del professór G.Cevolotto, dopo numarose cure el n'à lassà el giorno 27 genàr.

Un saludo
-Ci vol saludar Berto el pol passar arénte a Piassa Erbe tacà a l'inissio de Via Noa, e métàrghe un fiór ai pié de la statua in bronso posissionà nel 2004; In Piassa Pozza tacà a San Zen gh'è un bel busto in so onór; A Ingenio Claris te pól catàrlo tacà al so amigo Angelo Dall'Oca Bianca. A la Galeria Forti l'opera de Ruggero Dondè.


La vita de Berto

Tiberio Roberto Barbarani par amiçi Berto, nato el 3 diçembre 1872 in via Ponte Novo n°5, l'è stà el cantór de la çità de Verona; definirlo poeta l'è massa poco, visto che a distansa de piassé de 70 ani da la so morte semo ancora qua a parlàr de lu.

L'è riussì a trasmétar una cosa molto importante, l'amòr par la nostra çità e par le nostre tradissioni. In compagnia dei so amiçi Angelo Dall'Oca Bianca e Renato Simoni l'à lotà par salvàr Verona, la so Piassa Erbe co' el so Ghèto.

Se no fusse stà par lu, el famoso "gobo" vendarìa i "cerini e fulminanti" davanti al mercà o al semaforo. No se réndèmo conto de quél che n'a lassà in eredità, la belessa de la nostra çità. Gnanca "Minico Bardassa" che l'à maltratà, raspà sensa criterio e sensa carità la césa de San Zèn, l'è riussì a sassinàr la basilica del nostro patrono, l'è deventà "stramba, fina e più bela". Berto l'éra un conservadòr, ma definì anca socialista parché g'avéa a cór i "ultimi", come "El Bastardo, La Carboneta, El Gobo,
El vècio da la banchéta" che catèmo drénto ai "Pitochi" del 1897. Altri i disèa che Berto fusse el poeta de la primavera, infati catèmo berto a roma"Primavere" nel "Rosario del Cor", "La cansón de Primavera" e "Al tornàr de le róndene" drénto "Le Montebaldine", "Le ròndene" ne la racolta "Le Adesine", "Primavera" e "Sbusaneve" drénto "I Sogni" e "Primavere" nel 4° Cansoniér. Berto no'l g'avù 'na vita sempliçe, a 9 ani l'è morto so pare Bortolo e l'è stà costreto a dar 'na man a so mare Adelaide Pojani ne la botèga de feramenta de faméia.

Cossìta l'à lassà la scóla, riussèndo parò a finìr el Liceo preparàndose privatamente mentre so fradèl Vitorio, l'è riussì a deventàr medico. Ne le ore lìbare con Renato Simoni, el frequentava la casa de l'avocado Augusto Caperle a San Leonardo e in compagnia de so fiói e altri butèi deventà famosi nel tempo. Questa compagnia o cenacolo de artisti, l'éraconossù col nome de "smarmàia". Nel 1892 a vint'ani, catèmo la so prima poesia "Lètara a Nina" publicà nel setimanàl umoristico "El Can da la scala" a fima "Barbi-cane". La Nina l'érala so fonte poetica, che ancó podèmo definìr virtuàl, in alcuni casi un poco spudoràda e scandalosa "l'à vossudo e stravossudo, lassàr fora da la vesta, un tocheto de col nudo! Po, la dise che l'è onesta", o quela dona da regalarghe "i fighi co' la gossa".

Berto scominsia laoràr come cronista nel giornàl L'Adige 'ndóe e grassie a un amigo l'à conossù Angelo Dall'Oca Bianca. Ne la cronaca veronese, Berto ciàpa ispirassión par "El campanàr de Avesa", da un çerto Momolo Brenta, che s'a suicidà nel campanìl piassé alto de Verona, quèl de Avesa. Nel 1900 vién fora el primo de quatro cansoniéri, mentre l'ultimo, el quarto, nel 1936 stampà da Mondadori par un totàl de 50 mila copie vendù.

Le so poesie, i era conossù a livèl nassionàl tanto da deventàr amigo de Crespi, Testoni e Trilussa. Berto el passava da momenti de sucesso a eventi tragici de fameia, come la morte de so mare, del fradèl Vitorio medico a Dolçé con relativa sistemassión de la cognà e dei fioi. Entrando nei cansoniéri, nel primo, del 1900 catèmo le racolte "El Rosario del Cor, I Pitochi, Le Montebaldine, El campanàr de Avesa"; ne le Montebaldine catèmo de le poesie che no le parla de la montagna come Santa Lussia e El Fermacarte, un teschio usà in teatro e catà nel testamento de un critico teatràl milanese.

Dopo el saludo a la grande montagna, entrémo nel secondo cansoniér nel 1911 co un strucón forte al fiume e a la so val, Le tre cune, el capolaóro de San Zén che ride e la primitiva Giulieta e Romeo del 1905 sistemà nel 1941. La copertina 'sta 'òlta l'è co' na riprodussión de un quadro de Angelo Dall'Oca Bianca. L'editór Cabianca, a quel punto, cambia anca la copertina de la prima edissión, 'na ristampa in colaborassión de l'amigo Angelo.

Su "Le tre cune" dovémo dir do parole in quanto intensa e paragonabile a una soap-opera moderna. Gh'émo "La serva disonorada", 'na storia che parla de 'na butèla violentà e lassà da un soldà, che da la disperassión la copa el fiól; finì in tribunàl Berto ghe dà la possibilità de rifarse 'na vita con un omo onesto. "L'ultima barufa" inveçe, parla de 'na dona che capisse che'l so omo el vol scapàr lassàndola da sola col fiól 'pena nato. Ne l'ultima cuna, la gioia de la maternità "la mama se mola, un poco el corpeto, la boca se incòla, el tato l'è chièto".

Nel 3° Cansoniér del maio 1922 stampà in 5000 copie, se passa da l'inverno e le desgrassie come la "morte del botegàr" e "Sogno de l'aqua grossa" a la vita e la "Primavera" co' i so "Sbusaneve" par finìr con uno studio complesso dal saór longobardo come "Dona lombarda" berto bustoco' Rosmunda e Alboino sul col ciamà de San Pièro 'ndóe l'è nata la çità. Nel 1927 Berto sposa Anita compagna fedele fin al 1944 e no la famosa Nina, mentre nel 1932 dopo trent'ani finìsse la so esperiensa lavorativa al quotidiàn "Il Gazzettino".

Nel 4° Cansoniér publicà nel 1937 col titolo "L'Autuno del Poeta" catémo in copertina Santa Libara. Berto ormai straco e vécio, artisticamente solo, el ritorno a l'antico, a la vita  in tute le sfumadure come nel "Cristo su la scala" a le fantasticherie come nel  "l'Omo de bón cór e la formìga" e a le fole consà de tradissión veronese come "La Cabala del Gnoco". In pratica gh'émo el Monte Baldo nel primo cansoniér, la montagna che dà el senso de protessión; l'Adese che passa par la çità portàndola in brasso nel secondo, la descrissión de Verona e de le so origini nel terso e l'ultimo saludo del poeta con tute le emossióni che i à fato conóssar Berto, nel quarto Cansoniér.

No podémo desmentegarse che un poche de poesie iè stà musicade come quéla del concorso carnevàlesco del 1927 e quéle sul lago de Garda. Nel 1939 l'è stà inaugurà el famoso Vilàio volù da Angelo Dall'Oca Bianca 'ndóe tra i presenti no podéa mancàr Berto. Propio durante quél evento, el prefeto l'à pensà de far "un opera de ben a nome Barbarani".

Cossìta l'è stà costituìda 'na Fondassión con un patrimonio de un milión e 200 mila lire par costruìr un istituto par l'educassión e l'istrussión professionàl par i buteléti pori cani. A Berto gh'è stà assegnà un vitalissio de 2000 lire al mese dal Ministero de la cultura popolare. La Verona tanto amà e decantà ne la poesia finisse soto ai bombardamenti de la seconda guera mondiàl e Berto, vola in çiél vardando da sóra la so çità. Andrea Toffaletti

Foto Biografia: Berto co' so mama davanti la botéga, Berto co' Trilussa e Dall'Oca, Berto e so moier; Foto La vita de Berto: co' e Angelo in compagnia a Roma, Berto co' el scultor Francesco Modena. 

 


Ruggero Dondè e Barbarani  

Al Mu.Ba. Museo Barbarani, podì catàr la scultura dedicà a Berto de Ruggero Dondè. Questo artista l'è nato a Rimini el 20 dugno 1878 ma a diése ani el s'a trasferì a Verona. Visto che fin da buteléto ghe piaséa disegnàr el s'a iscrito a l'Academia Cignaroli 'ndóe sóto el maestro scultór Romeo Cristani, el g'a otegnù i primi riconossimenti. Nel tempo s'a visto Ruggero parteçipàr a le varie esposissioni e biennali de bèle arti otegnéndo grande risultadi e complimenti. museo barbarani donde
Uno dei so primi laóri publiçi l'è stà la lapide de Oliosi de Castélnóvo del Garda par comemoràr la batàlia risorgimentàl. Nel tempo s'a visto tanti laóri co' la so firma ai Monumentàl de Verona "Du leoni" e quél in particolàr de Peschiera dedicà ai Martiri de l'Indipendensa nel 1913 intitolà quando l'è stà possissionà nel 1919 anca ai Caduti de la prima Guera mondiàl 'ndóe tra l'altro, el g'a parteçiupà come soldà. Podémo dir che quél de Peschiera l'è el primo monumento de la prima guera mondiàl de la provinçia veronese.

Nel 1921 l'è entrà a far parte de la presidensa de la Società de bele arti veronese come consiliér. El primo incarico come insegnante l'è stà a la Scóla de arte aplicà a l’industria poi a l’Academia Cignaroli, ndóe l'è deventà socio. Ma la so arte l'è seità anca dopo la guéra co' ritrati e l'arte funeraria sensa contàr le tante parteçipassioni a concorsi nassionàli. Par la Cassa de Risparmio de Verona el g'a realisà una targa par i dipendenti morti in guéra. Dopo la Seconda Guera Mondiàl el g'a fato el ritrato de Odorico Viana par la maternità de l'ospedàl de Borgo Trento e quél de Giacomo Matteotti in piassa Indipendensa. Ruggero el se smorsa el 3 luio del 1957 e portà al Monumentàl 'ndóe su la tomba podì catàr un bassorilievo co' sóra el so ritràto fato da lu. Misure  Altessa: 25.5 cm - Larghessa: 40 cm - Diametro: 4 cm - 40.5 cm -  55.7 cm - Galleria Forti... a cura de Andrea Diretor Toffaletti.



statua barbarani finotti Via Cappello, in fondo a Piassa Erbe

busto ingenioIngenio Claris
busto pozzaPiassa Pozza